مقدمه
از زمان‌های دور شنا در آب یکی از تفریحات و سرگرمی‌های بشریت بوده، انسان‌ها از آب‌گیرهای طبیعی موجود در طبیعت مانند برکه‌ها و دریاها و دریاچه‌ها به منظور شنا و سایر ورزش‌های آبی استفاده می‌کردند. لیکن از قرون گذشته بشر به ساخت آب‌گیرهای مصنوعی برای نگهداری حجم معینی از آب کاملاً پاکیزه و بهداشتی روی آورده است که به آن استخر می‌گوییم.
به طور معمول استخرهای ساخت بشر با اهداف تفریحی ساخته می‌شدند ولی امروزه با توجه به اهمیت دسترسی به آب تمیز و بحران کمبود آب جهانی استفاده از استخرها برای اهدافی هم چون ذخیره آب آشامیدنی و هم چنین ذخیره آب برای مصارف کشاورزی و صنعتی رواج پیدا کرده است.
با توجه به گسترش روز افزون ساخت استخرها، اجرای اصولی و مهندسی آنها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. یکی از ارکان مهمی که در این راستا به چشم می‌خورد، اهمیت آب‌بند بودن استخرهاست زیرا در صورت عدم آب‌بندی، کاربرد اصلی آن به عنوان محل ذخیره‌سازی آب زیر سوال خواهد رفت.
انواع استخر
استخر هر چند که با یک عنوان نامیده می‌شوند اما کاربردهای مختلفی برای آن تعریف شده است. برخلاف تصور اغلب مردم که استخرهای شنا تنها جنبه شنا و تفریح دارند، از آنها برای مصارف صنعتی و حتی به منظور کمک به پروسه درمان برخی بیماری‌های حرکتی و برخی مشکلات دیگر نیز می‌تواند مورد استفاده قرار گیرد.
استخرها از لحاظ کاربری به دو دسته کلی استخرهای شنا و استخرهای ذخیره‌سازی آب طبقه‌بندی می‌شوند که هر دو دسته شامل زیر مجموعه‌های مختلفی هستند.
انواع استخرهای شنا
- استخرهای خانگی یا شخصی
- استخرهای عمومی
- اﺳﺘﺨﺮهای حرفه‌ای و ﻣﺴﺎﺑﻘﺎت و…
انواع استخرهای ذخیره‌سازی
- استخر های ذخیره آب کشاورزی
- استخرهای پرورش ماهی و آبزیان
- استخرهای آب و فاضلاب
- استخرهای ذخیره آب صنعتی و…
مشکلات نگهداری از استخر
نگهداری از استخرهای خانگی مشکلات و معضلات خاص خود را دارد مخصوصا اگر استخر روباز و در محوطه‌ی باغ یا حیاط خانه قرار گرفته باشد. در پاییز برگ خشک درختان به داخل استخر فرو می‌ریزند که همین امر باعث می‌شود آب استخرها آلوده و کثیف گردند. در زمستان در صورت بارش برف و بوران امکان رسوخ سرما به بدنه‌ی استخر هست. بنابراین با دردسر تعمیرات پرهزینه‌ی آن رو به رو هستیم. هم چنین مشکلاتی از قبیل از کار افتادن پمپ و فیلترینگ آب تا گرفتن جلبک و تغییرات PH و کلرزنی نیز از معضلات همیشگی استخرها می‌باشد. در ادامه مقاله به بحث مهم آب‌بندی و ضد آب کردن بدنه استخر می‌پردازیم تا شما مخاطبان گرامی بتوانید بهترین روش ممکن را انتخاب کرده و با خیال آسوده و به دور از نگرانی در خصوص نشت آب استخر ویلاها و مخازن کشاورزی خود به راه‌کار اقتصادی و پایداری دست پیدا کنید.
اهمیت آب‌بندی استخر
ماهیت استخر، سازه‌ای برای نگهداری آب می‌باشد. در صورت عدم حصول این مهم و نشت آب از استخر عملکرد آن با تناقض مواجه می‌شود. از جهت دیگر نفوذ یا خروج آب و دیگر مایعات از میان اجزای بتنی استخر به خصوص در فصل سرما و یخ‌بندان باعث ایجاد ترک‌هایی در سطح کار می‌شود که موجب نشت آب و کاهش طول عمر و دوام استخر و هم چنین آسیب‌رسانی به سازه‌های مجاور می‌شود.
از این رو، جهت جلوگیری از تمامی آسیب‌ها و کاهش هزینه‌های تعمیر و نگهداری آب‌بندی استخر از درجه اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
روش‌های عایق‌بندی استخر:
با توجه به مصالح مصرفی، نوع اجرا، مکان و کاربرد استخر روش‌های متعددی برای عایق نمودن آن به کار گرفته می‌شوند که برخی از آنها به شرح زیر می‌باشند:
- کاشی کاری
کاشی کاری یکی از روش های پوشش کف و جداره استخر است که در مقایسه با روش های دیگر نیاز به هزینه بیشتری برای اجرا دارد. این روش آب‌بندی مزایای زیادی به ارمغان می‌آورد. برای مثال تمیز نمودن سطوح کاشی‌کاری شده به راحتی انجام می‌شود و می‌توان از زیبایی و پاکی سطوح براق و تمیز لذت برد. پوشش سطح کاسه استخر با انواع کاشی و موزائیک طرح‌دار نمایی متفاوت و سنتی به استخر می‌بخشد.
البته ذکر این نکته حائز اهمیت است که صرفاً استفاده از کاشی‌کار و حتی چسب کاشی منجر به آب‌بندی نخواهد شد، و الزاماً استفاده از زیر کار مناسب (استفاده از سمنتکس و در صورت لزوم مش فایبرگلاس) می‌تواند نتیجه صد در صد تضمین شده‌ای به همراه داشته باشد.
- اندودکاری سیمانی
اندودکاری یکی از سنتی‌ترین روش‌های آب‌بندی استخر است. این روش به دلیل انطباق‌پذیری بالا و اجرای آسان قابل استفاده در شرایط مختلف است. روش اجرای اندودکاری بدین صورت است که آهک یا گچ را با آب و ماسه مخلوط می‌کنند و پس از ایجاد یک ماده خمیری مانند آن را با ماله روی سطح استخر می‌کشند.
این لایه اندود از مقاومت بالایی در برابر نفوذ آب برخوردار است و آن را می‌توان با استفاده از روش‌های مختلف به رنگ سفید یا رنگ‌های دیگر درآورد. جداره کاسه استخر مکانی برای تجمع جلبک و آلودگی‌ها است، بدین منظور از کاشی برای پوشش این بخش استفاده می‌شود. در این روش با توجه به زمان‌بَر بودن روال کار و وابستگی مستقیم به نیروی کار و لزوم ترکیب آن با کاشی هزینه‌ها به شکل قابل توجهی افزایش یافته و نقش نیروی انسانی در اجرا و پیاده‌سازی بسیار حائز اهمیت است.
روکش‌های اکریلیک، پلی‌یورتان و اپوکسی
یکی از مزایای روکش اکریلیک، پلی‌یورتان و اپوکسی چسبندگی بسیار بالای آن به سطوح اندودکاری شده، سطوح بتنی و روکش‌های کف می‌باشد. این روکش‌ها هم برای استخرهای روباز و هم استخرهای سرپوشیده با عمر مفید متوسط مناسب است.
هنگام استفاده از این روکش‌ها باید به این نکته توجه داشت که میزان رزین آنها بر اساس دستورالعمل شرکت سازنده رعایت شود. آنچه که نقش بسیار اساسی در کیفیت این روکش‌ها دارد آماده‌سازی سطح زیرین و توجه به کیفیت آن است. با استفاده از روکش‌های پلی‌یورتان، اپوکسی و رنگ‌های اکریلیک عمر کف و جداره دیوار استخر بالا می‌رود و می‌توان ترک‌های ایجاد شده در آنها را پوشش داد، ولی نکات مهم در استفاده از این محصولات از جمله پلی‌یورتان آلودگی زیست‌محیطی بالا، پیچیدگی استفاده و پروسه اجرا و تنظیف پیچیده است. در خصوص رنگ‌های اکریلیک نیز کیفیت کار نهایی وابستگی بسیار زیادی به زیر کار خواهد داشت و در صورت استفاده نادرست و یا کاربرد رنگ پلاستیک در زیر کار می‌تواند به راحتی منجر به پوسته پوسته شدن شود.
- ورق‌های ژئوممبران
روش ژئوممبران برای استخرهای کشاورزی مناسب است و نمی‌توان از آن برای عایق‌کاری استخرهای شنا استفاده کرد. از آن جایی که بستر این آب‌بندی‌ها کاملاً خاکی یا شفته آهک می‌باشد، دارای هزینه پایین و مقرون به صرفه خواهد بود و می‌توان از آن به عنوان بسترِ استخرهای بزرگ پرورش ماهی یا ذخیره آب کشاورزی استفاده نمود. ورقه‌های ژئوممبران با اندازه‌ها و ضخامت‌های مختلفی در بازار وجود دارند که می‌توانید بر اساس نوع کاربرد استخر، نمونه مناسبی از آن را خریداری کرده و از آن برای آب‌بندی استفاده کنید. از مشکلات این نوع آب‌بندی این است که استفاده از آن در کنج‌ها میسر نبوده و در محل اتصالات ورودی و خروجی به محزن و استخر دچار مشکل خواهیم بود. همچنین ترمیم‌ناپذیری، بسترسازی و جلبک زدن از دیگر معایب این روش می‌باشند.
- ایزوگام و قیرگونی
به طور معمول بدترین حالت آب‌بندی استخرها که امروزه در اکثر کشورهای پیشرفته به دلایل مختلف فنی و زیست‌محیطی منسوخ شده است، روش آب‌بندی استخر با ایزوگام و قیرگونی می‌باشد. از جمله اشکالات قیرگونی و ایزوگام استخر می‌توان موارد زیر را نام برد:
- مواد نفتی در دمای مشخص در آب حل می‌شوند و آب استخر را آلوده خواهند کرد.
- در صورت وجود فشار زیاد روی ایزوگام و قیرگونی، آب به صورت جزئی وارد لایه‌های زیرین می‌شود.
- ورود آب به لایه‌های زیرین باعث نشست خاک در زیر سازه استخر شده و استخر دچار هدر رفت آب هر چند اندک
شده و ممکن است منجر به خوردگی شدید میل‌گرد داخل بتن شود.
- اگر استخر از حالت آب‌بندی خارج شود و نشتی داشته باشد، هزینه‌ی بازسازی آن بسیار زیاد است چرا که نمی‌توان به طور جزئی آن را ترمیم نمود.
- عدم قابلیت و سهولت استفاده در کنج‌ها، به دلیل عدم امکان اعمال به صورت حتی ۹۰ درجه
- ایجاد اشکال در یکپارچگی با لوله‌های ورودی و خروجی به سازه و …
واترپروف‌های پودری و مایع بتن
مهمترین علت عدم مقاومت بتن در مقابل نفوذ آب و سایر عوامل شیمیایی نداشتن فشردگی لازم و وجود خلل و فرج در بتن می‌باشد. افزودنی واتروپروف بتن با ایجاد فشردگی بیشتر در بتن مقاومت آن را در مقابل نفوذ آب و املاح شیمیایی تا چند برابر افزایش داده و به علت كاهش میزان آب مصرفی از ایجاد فضاهای خالی و منافذ ریز و همچنین ترك‌خوردگی بتن جلوگیری خواهد کرد، البته باید در نظر داشت استفاده از این ماده باید در زمان اختلاط بتن استفاده شود.
- عایق های پایه سیمانی نوین
در سال‌های اخیر عایق‌های رطوبتی پایه سیمانی در چندین نوع مختلف توسعه پیدا کرده‌اند که به طور کلی می‌توان آنها را در دو گروه طبقه‌بندی کرد:
الف) عایق رطوبتی پایه سیمانی انعطاف‌پذیر
ب) عایق رطوبتی پایه سیمانی سخت یا انعطاف‌ناپذیر
عایق‌های رطوبتی پایه سیمانی به دلیل عملکرد فوق‌العاده و ویژگی‌های زیست‌محیطی عالی بیشترین سهم را در بین عایق‌های رطوبتی داشته و سهم عمده‌ای را در صنعت ساختمان به خود اختصاص داده است. این دسته از ترکیبات به صورت دوغاب استفاده شده و برخلاف عایق‌های پلی‌اورتان می‌تواند بر روی سطوح خیس نیز استفاده شود. عایق‌های رطوبتی پلی‌اورتان و دیگر پوشش‌های رطوبتی بعد از اجرای عایق و قبل از کاشی‌کاری نیاز به اجرای یک لایه محافظ بر روی عایق دارد که افزایش هزینه‌های اجرا را در پی خواهد داشت. اما پودر عایق رطوبتی پایه سیمانی و خصوصاً عایق‌های استاندارد ژیکابام از این مزیت برخوردار است که کاشی مستقیماً می‌تواند روی آن نصب شود.
پودر عایق رطوبتی ژیکابام در کنار ملات سمنتکس به تنهایی می‌توانند به عنوان یک ابزار مناسب آب بندی در تمامی انواع استخرهای کشاورزی، صنعتی و خانگی مورد استفاده قرار گیرد، و به منظور دستیابی به ظاهر زیباتر استفاده از پوشرنگ ژیکافام می تواند منجر به دستیابی به سطحی رنگی، زیبا، بدون جلبک، نرم و مخملی شود.
حال مهمترین سوال این است که بهترین روش و بهترین زمان جهت آب‌بندی استخر کدام است؟
- بهترین زمان آب‌بندی استخر
برای دستیابی به بهترین نتیجه در امر آب‌بندی بهتر است قبل از اجرا و در زمان طراحی، تمهیدات لازم برای آب‌بند نمودن استخر در نظر گرفته شود، حتی چنانچه آب‌بندی در استخر قدیمی مد نظر بود جای نگرانی وجود ندارد زیرا با توجه به پیشرفت روزافزون مصالح نوین ساختمانی، مواد آب‌بندی جدید بسیار پویاتر از سابق عمل کرده و امر آب‌بندی را به بهترین، سریع‌ترین و آسان‌ترین روش ممکن میسر می‌سازند.
- بهترین روش آب‌بندی استخر
از لحاظ کلی بهترین روش آب‌بندی استخر در ابتدا اجرای صحیح و اصولی سازه آن و سپس استفاده از محصولات آب‌بندی نوین ساختمانی می‌باشد.
شرکت ژیکاوا با استفاده از مواد اولیه و دانش فنی شرکت Wacker آلمان محصولات کم‌نظیری را در راستای برطرف نمودن این مهم برای ارائه به شما مشتریان عزیز تولید و روانه بازار نموده است.
پیشنهاد ما برای آب‌بند نمودن استخر و مخازن آب شامل موارد ترکیبی زیر می‌باشد:
قبل از شروع اجرا
الف) استفاده از واترپروف‌های پودری یا مایع شرکت ژیکاوا در ملات سیمانی یا بتن
مهمترین علت عدم مقاومت بتن در مقابل نفوذ آب و سایر عوامل شیمیایی نداشتن فشردگی لازم و وجود خلل و فرج در بتن می‌باشد. افزودنی واترپروف بتن مایع ZWP-L با ایجاد فشردگی بیشتر در بتن مقاومت آن را در مقابل نفوذ آب و املاح شیمیایی تا چند برابر افزایش داد و به علت كاهش میزان آب مصرفی از ایجاد فضاهای خالی و منافذ ریز و همچنین ترك‌خوردگی بتن جلوگیری می‌نماید.
نحوه استفاده: واترپروف بتن مایع ZWP-L را به میزان 1 الی 3 درصد وزن سیمان مصرفی در حین ساخت به بتن اضافه نموده و مخلوط نمایند. چون این افزودنی باعث ایجاد روانی در بتن می‌گردد لذا حتماً 10 الی 20 درصد از آب مصرفی را قبلاً كم كنید. همچنین در نوع پودری چون این پودر با آب مخلوط نمی‌شود باید ابتدا با سیمان و مصالح مخلوط شده سپس آب بتن به آن اضافه شود.
ب) استفاده از نوارهای واتر استاپ
در طراحی سازه استخرها به دو علت درزبندی‌هایی در نظر گرفته می‌شود. اول اینکه سازه‌های بزرگ بتنی در یک بازه زمانی طولانی اجرا شده و بتن‌ریزی در مراحل متعددی انجام می‌شود. در هر توقف عملیات بتن‌ریزی که موجب سفت شدن بتن می‌شود، درز اجرایی ایجاد می‌شود. اگر سازه و قطعات بتنی در مجاورت فشار آب یا دیگر سیالات نفوذپذیری قرار گیرند، آن مایع از این درزها عبور می‌کند؛ به همین دلیل باید آب‌بندی شوند.
دلیل دیگر این است که حرکاتی که در آن سازه تحت تاثیر قرار می‌گیرد مانند حرکات ناشی از انبساط و انقباض حرارتی بتن و یا جابجایی در اثر تنش‌های احتمالی مانند زلزله باید پیش‌بینی شود. درزهای انبساطی و یا حرکتی، فضاهایی هستند که برای مدیریت این تنش‌ها در نظر گرفته می‌شوند تا جلوی تخریب سازه در اثر فشارهای وارد شده گرفته شود. این درزها فاصله بین ۱ تا ۳ سانتی‌متر را بین دو قطعه ایجاد می‌کند که باید با استفاده از یک ابزار مناسب پر شود.
بهترین ابزار برای پر کردن و آب‌بندی درزها، واتراستاپ است. واتراستاپ‌ها نوارهای منعطف با پهنا و ضخامت مشخص هستند که در طی بتن‌ریزی و طبق نقشه‌های طراحی در محل درزها و زمان قالب‌بندی در سازه نصب می‌شوند. واتراستاپ‌های تولیدی شرکت ژیکاوا از جنس PVC قابل انعطاف و با استفاده از بهترین مواد اولیه و افزودنی‌های مورد نیاز جهت بالا بردن مقاومت و دوام آن در شرایط سخت آب و هوایی,سیکلهای گرما و سرما و تابش نور خورشید تولید می شوند. این واتراستاپ‌ها در ابعاد و اندازه‌های مختلف و شکل‌های گوناگون در ضخامت‌های متفاوت تولید می‌شوند.
- پس از اجرا
الف) اجرای آسترهای عایق رطوبتی پایه سیمانی ژیکاوا (سمنتکس)
سطح بتن و یا دیگر مصالح مصرفی در ساخت استخر غالبا دارای خلل و فرج هایی می باشد که آب در آنها نفوذ کرده و موجب نشت آن می شود. حتی در صورت اجرای اصولی و رعایت تمام ضوابط اجرا غالباً ترک هایی مویی در سطح بتن پدیدار می شود که در فصل سرما آب به درون آن ها نفوذ کرده و پس از یخ زدگی و انبساط موجب ایجاد خرابی و فرسایش بیشتر و نشت آب بیشتر می شود.
پیشنهاد شرکت ژیکاوا برای مقابله با این مشکل استفاده از سمنتکش را پیشنهاد می‌کند. این محصول نوعی ملات تعمیراتی ریزدانه و نفوذناپذیر در برابر آب می‌باشد که مقاومت بسیار بالا و چسبندگی بسیار خوبی به زیر کار دارد. پس از اجرای یک لایه از آن می‌توان با خیالی آسوده از آب‌بندی کامل استخر، سال‌های متمادی از استخر مورد نظر استفاده نمود.
ب) اجرای ماهیچه‌کشی مناسب در کنج‌ها با گروت نوع یک ژیکاوا
با توجه به عمق زیاد و فشار بالای آب در محل‌های اتصال کف به دیواره استخر این نواحی دارای بیشترین تنش‌ها می‌باشند و معمولا دچار ترک‌ها و شکاف‌هایی می‌شوند، همچنین در هنگام ساخت به دلیل عدم اجرای یکپارچه کف و دیواره استخر، درزهای سردی به وجود می آید که آب به راحتی از این درزها به بیرون نشت خواهد کرد. از این جهت اجرای یک ماهیچه اصولی، با مقاومت و دوام بالا در کنج‌های استخر از اهمیت بسیاری برخوردار است.
پیشنهاد ما برای این کار استفاده از محصول ژیکا گروت یک شرکت ژیکاوا می‌باشد. این محصول ملاتی پایه سیمانی و آماده کار تنها با اضافه نمودن آب قابل بهره‌برداری بوده و دارای مقاومت فشاری بسیار بالا و همچنین مقاومت و دوام خوب در برابر سیکلهای گرما و سرما هست.
- سوالات رایج
آیا ماهیچه‌کشی در استخر اجباری است؟
یکی از نقاط آسیب‌پذیر در هر استخری کنج‌ها و خصوصاً کنج‌های کف استخر می‌باشد، زیرا بیشترین فشار آب به این نواحی وارد می‌شود و امکان عایق‌بندی کامل این کنج‌ها به سادگی میسر نیست و به مرور زمان ممکن است دچار هدر رفت آب شوند. لذا استفاده از ماهیچه‌کشی در کنج‌ها بسیار توصیه می‌شود.
بهترین ماده برای ساخت بدنه استخر چیست؟
بسته به ابعاد استخر و نوع کاربری سازه از محصولات مختلفی می‌توان استفاده کرد از آجر ساده گرفته تا بتن‌ریزی و بتن‌های پیش ساخته و …. ولی پیشنهاد استفاده از سازه‌هایی است که برای کاربرد مورد نظر قابلیت مقاومت مکانیکی در حد قابل قبولی ارائه دهند. به عنوان نمونه استفاده از بلوک سیمانی برای استخر اصلا توصیه نمی‌شود.
استفاده از چسب بتن برای آب‌بندی توصیه می‌شود؟
چسب بتن ساختمان کاربردهای متفاوت دارد، کاربرد عمومی استفاده از چسب بتن به همراه رنگ‌های مختلف، متاسفانه بسیار ناکارآمد و موقت لکن بسیار ارزان قیمت تمام می‌شود. به این دلیل که افزودن آب به هر میزان دلخواه و رنگ می‌تواند منجر به آب‌بندی موقت سازه شود، ولی متاسفانه پس از چند ماهی که با فشار آب مواجه هستیم درزها سر باز کرده و باید کل بدنه سازه مجدداً با صرف هزینه‌های زیاد و زمان طولانی کاملاً تراشیده تا به سطح زیرین دست یابیم و مجدداً به صورت اساسی و کامل آب‌بندی انجام شود. لازم به یادآوری است با استفاده از این محصولات شما امکان کاشی‌کاری و یا اعمال هیچ نوع سیمان کاری بر روی این بستر را نخواهید داشت.
اگر در دیواره‌های استخر از بتن استفاده شود، آیا استخر آب‌بند خواهیم داشت؟
استفاده از بتن به تنهایی منجر به سطح آب‌بند نخواهد بود، لذا استفاده از واترپروف در هنگام بتن‌ریزی و یا استفاده از سمنتکس ژیکاوا به همراه ژیکابام می‌تواند به سادگی به آب‌بندی کامل سازه دست یابیم.
استفاده از محصولات ارزان چرا به صرفه نیست؟
در این نوع محصولات که معمولا آب‌بندی موقت و کوتاه‌مدت را به همراه خواهند داشت، پس از ایجاد مشکل باید کاملا از سطح حذف شوند و مجدداً با مواد پایه سیمانی کار آب‌بندی شود.
